Jeff Plantilla

Isang Araw sa Ating Buhay

Jeff Plantilla

Paalis na ako, isang araw, sa Kibo no Ie na lugar na ginagamit para sa mga multicultural activities sa Kyoto shi, nang makita ko ang isang pamphlet na ipinamimigay nang libre. Ang titulo ng pamphlet ay Paye=an Ro (Let’s Go). Kakaibang salita, dahil ito ay salitang Ainu. Hindi ko sigurado kung alam ng marami sa mga Pilipino sa Japan ang kasaysayan ng mga Ainu, ang kasaysayan ng pagpupunyaging patuloy na buhayin ang isang lahi at kultura sa gitna ng malakas na agos ng kulturang Hapones at nang mga Hapones mismo.

Ang Ainu

Sinasabing minorya sa Japan ang mga Ainu dahil sila ay may tanging lahi (may naniniwala na may lahi silang Caucasian), at may tanging kultura, paniniwala, pagkain at iba pang bagay.

Ayon sa kasaysayan, sinakop ang mga lupang Ainu ng mga Hapones mula pa noong 18th century. Naging bahagi ang mga lupang ito ng imperyo ng Hapon. Ang pangalang Hokkaido, kilalang lugar ng mga Ainu sa ngayon, ay bigay na pangalang Hapones. Ang pagkakasakop na ito ay hindi naging mabuti para sa mga Ainu. Ipinagbawal sa eskwelahan at pamahalaan ang kulturang Ainu kasama na ang kanilang mga wika upang sila ay mapasama nang lubusan (assimilate) sa lipunang Hapones. Itinuring ang kanilang kultura na mas mababa sa kulturang Hapones. At nakuha ng mga Hapones ang marami sa kanilang lupa.

Dahil sa ganitong kalagayan, maraming Ainu ang lumikas. Mas marami pa raw ang Ainu sa Tokyo kaysa sa Hokkaido. Maraming nagtago ng kanilang tunay na pagkatao, dahil natutunan na nilang ikahiya ang sarili bilang Ainu.

Discrimination

Hindi nalalayo ang kalagayan ng mga Ainu sa Japan sa kalagayan ng mga katutubo sa Pilipinas.

Naaalala ko nung bata pa ako, madalas sinasabi ng mga matatanda sa aming mga bata na kung hindi kami magiging mabait kukunin kami ng mga Ita (Aeta). Nguni’t naaalala ko rin ang paminsan-minsang pagdalaw ng mga Ita (kadalasang mag-ina) na naglalako ng mga katutubong gamot. Hindi sila kinatatakutan (maliban sa ilang bata) at hindi sila itinataboy. Bagkus binibili ang kanilang mga panindang gamot.

Yung mismong bayan namin sa Laguna ay maaaring dating lupang Ita. Mas maraming kalahi ko ang nanirahan sa lupang yon at kaya maaaring ang mga Ita ang nawala daang taon na ang nakalipas. May mga lugar sa Probinsiya ng Aurora na ang mga pangalan ay nasa wika ng katutubo dahil sila ang nagbigay ng mga pangalang yon. Sa ngayon, ang mga lugar na ito ay barangay na ng mga hindi katutubo.

Sa aking karanasan, iisa ang istorya ng mga katutubo sa Pilipinas mula Luzon hanggang Mindanao. Pare-pareho silang naagawan ng kanilang lupa. May mga katutubong sa nais na matulungan ang mga dumayo sa lugar nila ay nagpahiram ng lupa. Nguni’t hindi na ibinalik ang mga lupang ito sa paglipas ng panahon. Iniisip ng mga katutubo na nangangailangan din ng lupa ang ibang taong mahirap kaya nagpapahiram sila ng lupa. Nguni’t hindi nila inakala na hindi igagalang ang kanilang karapatan sa lupa. May mga nakatanggap ng isang karton ng sardinas na akala’y regalo lamang, yon pala ay bayad na sa lupang kinuha. May isang NGO worker na umakyat ng bundok sa kanyang probinsiya at nagulat nang makitang may katutubo pala sa lugar nila. Tumanda na siya sa probinsiyang yon nguni’t noon lamang niya nalaman ang mga katutubong naninirahan sa bundok. Kaya’t paulit-ulit na ring itinatanong ng ilang katutubo na kung patuloy na aagawin ang kanilang lupa, saan na sila pupunta? Sa tuktok ng bundok?

Iisa rin ang istorya ng mga kabataang katutubo, nahihiya sila sa kanilang identity bilang katutubo. Mabuti na lang at may mga programang nagbibigay ng lakas ng loob sa kanila na ipagmalaki ang pagiging katutubo. Sabi nga ng isang dalagitang Aeta sa isang TV report tungkol sa isang Aeta Beauty Contest sa Central Luzon, hindi dapat ituring ang mga Aeta na mas mababang uri dahil sa kulay ng kanilang balat. Sabi pa niya, sila ay tao rin na nasasaktan sa panglalait ng iba.

Pagbabago

Matagal na panahon bago nagkaroon ng pagbabago sa pagtrato ng pamahalaan sa mga Ainu. Nito lang 1990s nagkaroon ng batas na kinikilala ang halaga ng kulturang Ainu. Ito ay dulot ng patuloy na kampanya ng ilang lider Ainu at mga kasamang grupo na naniniwalang hindi dapat manatili ang pagmamaliit sa mga Ainu dahil ito ay labag sa kanilang karapatang pangtao. Nakarating sila sa mga pulong ng United Nations sa New York at Geneva para mapilit na harapin ng pamahalaang Hapon ang hindi tamang polisiya tungkol sa mga Ainu.

Sa pagpapakahirap ng isang lider na Ainu na miyembro ng Diet, at ng mga kasamang grupo, naisabatas nung 1997 ang pagkilala sa kulturang Ainu at pagtalaga ng tulong sa pagpapatuloy at proteksyon sa kulturang ito.

Nung 1997, hindi pa rin kinikilala ng pamahalaang Hapon ang mga Ainu bilang mga katutubo. Sila ay cultural minority lamang. Nung 2008 lamang nagpasa ng resolution (hindi batas) ang Diet na kinikilala ang Ainu bilang katutubo o indigenous people.

Museums

Nakasulat sa Paye=an Ro ang mga museums sa Japan na may display tungkol sa Ainu.

Mahalaga ang mga museums na ito para sa pagpapakilala ng mga bagay-bagay tungkol sa Ainu. At baka makatulong din ang mga ito sa mga Ainu mismo sa kanilang pagsisikap na manatiling buhay ang kanilang kultura, uri ng pamumuhay, mga paniniwala, at iba pang bagay.

Ang Pilipinas ay may ilang museums o lugar na nagpapakilala din ng mga katutubo. Isa na riyan ang Baguio Museum na nagpapakita ng mga materyales ng mga katutubong komunidad sa Cordillera. Meron namang Mangyan Heritage Center sa Calapan (Oriental Mindoro) na isang "library, archive, and research & education center" para maipakilala ang yaman ng 8 katutubong komunidad sa buong isla ng Mindoro. Ang bawa't isang komunidad na Mangyan ay may sariling pangalan, wika at uri ng pamumuhay. Sa mga T'Boli sa Mindanao, ang Sta. Cruz Mission sa Cotabato ay may record ng mga awit, sayaw, pananamit at pamumuhay ng mga T'Boli upang lalo pa silang mapangalagaan, at nang maibahagi rin ang mga ito sa ibang Pilipino.

Eskwelahan

May isang ideya na dapat pahalagahan ang indigenous knowledge at dapat maging malaking bahagi ito sa pag-aaral ng mga batang katutubo. Ilang indigenous schools na ang naitayo na sumusunod sa ganitong paniniwala sa iba't-ibang bahagi ng Pilipinas. Ang isang documentary tungkol sa pagpupunyagi ng mga katutubo mismo ay nanalo ng 2003 Japan Prize ng NHK. Ito ay ang documentary na may titulong "School of the Highlands." Nagustuhan ng mga kasapi ng 2003 jury ng Japan Prize ang sinasabi ng mga matatandang katutubo na ang pagkakataong makapag-aral ng mga batang katutubo ay iiral sa pamamagitan lamang ng kanilang sariling pagsisikap. Ang mga eskwelahan na ito ay sinusuportahan ng Asian Council for People's Culture (ACPC) sa pamamagitan ng proyektong Schools for Indigenous Knowledge and Traditions (SIKAT). May ilan pang indigenous schools sa ilang lugar sa Pilipinas tulad sa Mindoro (TUGDAAN) at sa Davao (Pamulaan, na isang college na bahagi ng University of South Eastern Philippines).

Katutubong yaman, pambansang kayamanan

Sa aking tingin, ang aking identity bilang Pilipino ay mas yumayaman kapag lumalakas ang pagpapahalaga sa katutubong kultura ng Pilipinas.

Kaya nararapat na ipagdiwang at ikagalak ang kulturang katutubo sapagkat ito ay yaman ng bansa.

Sana ay lumakas din ang pagtingin ng nakararaming Hapones sa kahalagahan ng pagpapatuloy ng Ainu bilang isang komunidad at katutubo.